De gezondheid van vrouwen op het werk: naar meer inclusieve bedrijven

Op de Internationale Dag van de Menopauze op 18 oktober 2022 werd uw LinkedIn-nieuwsfeed wellicht overspoeld met berichten van Angelsaksische bedrijven die trots hun label van ‘Menopause Friendly’- of ‘Endometriosis Friendly’-werkgever toonden.  Vreemd genoeg blijft het bij de Belgische bedrijven opvallend stil.

Waarom de kwestie van de menopauze en meer in het algemeen die van de biologische gezondheid van vrouwen op het werk aan de orde stellen?  Wat zijn de uitdagingen voor bedrijven, en meer bepaald voor de socialprofitsector? Wat kunnen bedrijven concreet doen?

De biologische gezondheid van vrouwen op het werk: nog steeds een taboeonderwerp in België

De specifieke biologische kenmerken van vrouwen, zoals de menstruatie en de menopauze, worden op het werk nog steeds als taboes beschouwd, net zoals moederschap dat lange tijd was. Deze kwesties worden vaak naar de privésfeer verwezen en komen zelden of nooit aan bod in bedrijven.

‘Toch worden de meeste vrouwen op een of ander moment beïnvloed door deze specifieke kenmerken: of het nu gaat om de praktische aspecten of om het ongemak van de symptomen. Om die eenvoudige reden is het essentieel om het onderwerp aan te kaarten,’ zegt Caroline De Bie, adviseur diversiteit en inclusie, die gepassioneerd is door de ontplooiing van de mens op het werk en sociale gelijkheid.

Wat is de verklaring voor de stilte rond deze kwestie?

Het gewicht van genderstereotypen

In een door mannen bedachte professionele wereld zijn problemen in verband met de biologische gezondheid van vrouwen van weinig belang omdat het om een ‘vrouwenkwestie’ gaat. Bovendien van een ‘fragiele vrouw’, die geen pijn zou kunnen verdragen. ‘Zelfs op medisch niveau is er een zekere vooringenomenheid: vrouwen die klagen over hun biologie worden vaak niet serieus genomen,’ benadrukt Caroline De Bie.

Deze neiging tot onderschatting van de impact van pijn die verband houdt met de menstruatiecyclus verklaart met name de zeer late erkenning van endometriose als pathologie. Genegeerd door de medische wereld en weinig bekend bij patiënten, werd het lange tijd verkeerd gediagnosticeerd. De mobilisatie van het maatschappelijk middenveld is doorslaggevend geweest voor de erkenning van deze ziekte als organische pathologie. Volgens de vzw ‘Toi mon endo’ lijdt ongeveer 10% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd aan endometriose.

Angst voor stigma

Vrouwen praten vaak niet over de gevolgen van hun biologische gezondheid op het werk uit angst te worden gestigmatiseerd en als minder efficiënt te worden beoordeeld. Ze zijn bang dat ze geen promotie krijgen of dat ze gemakkelijker ontslagen kunnen worden.

Gebrek aan psychologische veiligheid om de taboes te doorbreken

Bovendien is het vaak het gebrek aan ‘psychologische veiligheid’ in de teams dat een vrije meningsuiting belemmert.

Psychologische veiligheid op het werk verwijst naar het binnen het team gedeelde geloof dat men vrijelijk zijn ideeën, vragen, zorgen, fouten kan uiten en kan laten zien wie men werkelijk is, zonder het risico te lopen te worden bespot, in verlegenheid te worden gebracht, te worden afgewezen of zelfs vernederd.

Als het onderwerp van de biologische gezondheid van vrouwen wordt besproken in een omgeving die wordt gekenmerkt door een gebrek aan psychologische veiligheid, kan het onderwerp niet serieus worden genomen: Er zijn veel berichten van werkneemsters die zeggen dat wanneer zij hun symptomen in verband met de menopauze deelden, dit aanleiding gaf tot commentaar of tot humoristische reacties. Dit kan destabiliserend en zelfs vernederend zijn.

De biologische gezondheid van vrouwen op het werk: een uitdaging voor professionele gelijkheid

Vermoeidheid, pijn, stemmingsstoornissen, stress, concentratieproblemen ... De symptomen die verband houden met de hormonale cyclus verschillen van vrouw tot vrouw, maar kunnen een reële impact hebben op het welzijn van vrouwen op het werk, op hun carrière, maar ook op de bedrijven die geconfronteerd zouden kunnen worden met een daling van de productiviteit, en meer in het algemeen op de economie.

Studies en cijfers

Bij gebrek aan gegevens over dit onderwerp in België moeten we het Kanaal oversteken om enkele cijfers te verkrijgen. Volgens een Britse studie erkent 59% van de vrouwen tussen 45 en 55 jaar met overgangsklachten dat dat een negatieve invloed heeft op hun werk.

Ook in een Nederlandse studie bij 32.748 vrouwen tussen 15 en 45 jaar over de gevolgen van menstruatiepijn zei bijna 14% van de respondenten dat zij tijdens hun menstruatie werk of school hadden gemist en zei 3,4% dat dit tijdens elke of bijna elke menstruatiecyclus gebeurde. De vrouwen verklaren gemiddeld 1,3 dag per jaar afwezig te zijn.

De studie concludeert dat als menstruatieklachten tot productiviteitsverlies kunnen leiden, dat eerder te wijten is aan presenteïsme, d.w.z. voortdurende aanwezigheid op het werk ondanks ernstige symptomen die het onmogelijk maken behoorlijk te werken, dan aan absenteïsme. De meeste andere vrouwen antwoordden dat zij toch naar hun werk of naar school gingen, maar gaven toe dat de pijn hun efficiëntie meer dan 23 dagen per jaar in de weg stond.

Volgens Caroline De Bie ‘blijkt uit bepaalde studies dat één op de twee vrouwen een carrièrekans zou hebben opgegeven vanwege aanzienlijke klachten die verband houden met hun biologie. Andere vrouwen gaan zelfs zo ver dat ze de arbeidswereld verlaten omdat het als fysiek en psychisch probleem te zwaar is om te dragen. »

Specifieke bevindingen in de socialprofitsector

In de socialprofitsector werken veel meer vrouwen dan mannen. In de zorgberoepen, bijvoorbeeld, blijkt uit gegevens van de RSZ dat het percentage vrouwen: 80% is in de ziekenhuissector; 88% in rust- en verzorgingstehuizen; 96% in kinderdagverblijven en 95% in de thuishulpsector. Daarom is het bijzonder belangrijk om rekening te houden met hun specifieke biologische kenmerken.

Bovendien kan bij sommige beroepen in de sector die fysiek zwaar zijn, de zwaarte van de taken nog worden versterkt door pijnklachten. Dat is met name het geval voor thuishulpen die tijdens de zorg een vaak onderschatte fysieke kracht moeten gebruiken om de lichamen van de begunstigden te hanteren.

‘Er is dus een dubbele last, vooral in de fysieke beroepen: als de vrouw aan een aandoening lijdt (bijvoorbeeld endometriose of een ernstig premenstrueel syndroom), wat moet ze dan doen? Hoe draagt ze dan een zware last?’ vraagt Caroline de Bie.

Enkele inspirerende praktijken

Sommige bedrijven zetten concrete acties op voor professionele gelijkheid. Mogelijke oplossingen zijn: 

• Een rustruimte creëren: dat is wat Artikel 27 Brussel heeft gedaan door binnen de instelling een inclusieve fysieke ruimte in te richten met als doel ‘rekening te houden met de specifieke kenmerken van eenieder’.
• Bewustmaking van de hiërarchische verantwoordelijken, zodat zij goed geïnformeerd zijn en deze gevoelige gesprekken met hun werkneemsters over hun symptomen en de eventueel noodzakelijke aanpassingen kunnen voeren.
• Flexibiliteit toestaan in de werktijden en in de momenten van aanwezigheid op kantoor, bijvoorbeeld door middel van een handvest voor telewerken. Zo kunnen vrouwen hun taken organiseren naargelang de ernst van de symptomen van hun hormonale cyclus, zodat dat hun productiviteit niet beïnvloedt. Dat helpt ook om presenteïsme te voorkomen. Bovendien komt deze maatregel niet alleen ten goede aan degenen die menstrueren of in de overgang verkeren, maar aan alle personeelsleden.
• Er zijn ook andere, meer eenvoudige oplossingen om ongemakken op het werk te voorkomen. Bijvoorbeeld ventilatie om de opvliegers te verlichten die gepaard gaan met de overgang. Dat kan ook bestaan uit de levering van ergonomische kantoorapparatuur.

Caroline De Bie besluit: ‘Pas op voor essentialisme. Het is een misvatting te denken dat vrouwen - vanwege hun biologie - van nature minder goed presteren dan mannen. Het zijn de omgeving en de organisatie van het werk die vaak niet aangepast zijn, zodat vrouwen zich niet ten volle kunnen ontplooien. »

Als we iedereen - ongeacht het geslacht - dezelfde carrièrekansen willen bieden, moeten we dus adequate arbeidsvoorwaarden kunnen bieden.